«Σαν τα λεφτά της Μονόπολης».
Μια φράση που ακουγόταν συνεχώς το 2002, για να περιγράψει τα χαρτονομίσματα
του Ευρώ, που μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους στην Ελλάδα. Η χώρα, μέλος
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΝΑΤΟ και πια της Οικονομικής και Νομισματικής
Ένωσης, καλωσόριζε το νέο της νόμισμα, προετοιμαζόταν να διοργανώσει τους
Ολυμπιακούς Αγώνες 2 χρόνια αργότερα και να τραβήξει πάνω της την προσοχή όλου
του πλανήτη. Μια διάχυτη αισιοδοξία
για το μέλλον πλανιόταν στην ατμόσφαιρα, ένα συναίσθημα όχι και τόσο
συνηθισμένο στους Έλληνες. Η Ελληνική Δεκαετία άρχιζε και τα πράγματα μόνο
καλύτερα θα μπορούσαν να πάνε από εδώ και πέρα…
Σήμερα; Ας μην μιλήσουμε για
σήμερα. Το κάνουν για μας καθημερινά αρκετοί αρθρογράφοι, σχολιαστές και
αναλυτές με εξαιρετικής υφής και βάθους άρθρα. Το κάνουν επίσης εκατοντάδες
διανοούμενοι, επαγγελματίες, άνθρωποι της αγοράς και απλοί σκεπτόμενοι πολίτες
σε κείμενα που εμφανίζονται στα social media με τη μορφή status ή σχολίου σε status κάποιου άλλου. Η επανάσταση της κοινωνικής δικτύωσης έχει
επιτρέψει σε κάθε έναν να καταθέτει τη γνώμη του πάνω στην κοινή καθημερινότητά
μας και, ενώ αυτό έχει δώσει διέξοδο και σε ο,τι πιο συνωμοσιολογικό,
λαϊκίστικο ή εξόχως χυδαίο, έχει προσφέρει και βήμα σε ώριμες, καθαρές και λογικές
φωνές, που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πως φτάσαμε εδώ και τι μπορούμε να
περιμένουμε από το μέλλον.
Έχουμε σκεφτεί όμως πως το μέλλον ίσως να απεικονίζεται ακριβώς στα «λεφτά της Μονόπολης», στα χαρτονομίσματα
που βρίσκονται στο πορτοφόλι μας; Με διαφορετικό χρώμα και μέγεθος το καθένα,
τα χαρτονομίσματα του Κοινού μας Νομίσματος έχουν μια σημαντική ομοιότητα: κάθε
ένα απεικονίζει μια γέφυρα και μια πύλη. Είναι σαφές γιατί επιλέχθηκαν αυτές οι
αναπαραστάσεις:
Μια γέφυρα ενώνει τις απέναντι όχθες ενός ποταμού
και αποτελεί το σημείο σύνδεσης μεταξύ λαών. Η γέφυρα είναι ένα σημαντικό
τεχνικό έργο που απαιτεί συνεργασία για
να κατασκευαστεί, με σοβαρή μελέτη και υπολογισμό όλων των παραμέτρων, του φυσικού
περιβάλλοντος, των διαθεσίμων υλικών, των τεχνικών και του ανθρωπίνου
δυναμικού. Χρειάζεται σωστό σχεδιασμό
από άτομα με τις απαραίτητες γνώσεις,
τους μηχανικούς και προσωπική εργασία από τους εργάτες και τους εργοδηγούς, με
τη συνεχή επίβλεψη των πρώτων. Όταν η γέφυρα ολοκληρωθεί και δοθεί σε χρήση, αποτελεί σημείο αναφοράς για μια
περιοχή και χρησιμοποιείται καθημερινά από εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρήστες,
για διαφορετικούς λόγους, για εμπόριο, ταξίδια, επαγγελματικές υποχρεώσεις κ.α.
Το ποτάμι που ρέει κάτω από αυτήν ίσως αγριέψει και φουσκώσει, οι άνεμοι ίσως
δυναμώσουν, μα η γέφυρα πρέπει να παραμείνει σταθερή και χρησιμοποιήσιμη για όλο αυτό το διάστημα, ή τουλάχιστον
να μείνει κλειστή μόνο στον απαραίτητο χρόνο που πρέπει για να μην κινδυνεύσει
κανείς χρήστης της. Η ίδια η ύπαρξη της γέφυρας αποτελεί ένα ρίσκο, όταν είναι
σωστά και ποιοτικά φτιαγμένη εκπληρώνει το σκοπό της άψογα, αν όμως έχει
προβλήματα κατασκευής και στατικότητας κάποτε θα καταρρεύσει από την πίεση και
τότε θα θέσει σε άμεσο κίνδυνο όλους ανεξαιρέτως όσους βρίσκονται πάνω της τη
δεδομένη στιγμή. Και φυσικά, μια γέφυρα δεν είναι εφήμερη, φτιάχνεται για να διαρκέσει αιώνες και να εξυπηρετήσει τις
ανάγκες των κοινοτήτων που βρίσκονται στις όχθες της, ελέγχεται βάσει
προγράμματος από εξειδικευμένους τεχνικούς, συντηρείται συνεχώς και μέρη της ανακατασκευάζονται και ενισχύονται
ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν.
Μια πύλη είναι εξίσου
σημαντική, κυρίως σε συμβολικό επίπεδο. Είναι το σημείο που διαχωρίζει ένα
εξωτερικό χώρο από ένα κτίριο, αλλά όχι μια κατοικία. Η πύλη οδηγεί συνήθως σε
ένα δημόσιο κτίριο με σαφή
λειτουργία, όπου συγκεντρώνονται και συγχρωτίζονται άνθρωποι με διαφορετικά
υπόβαθρα. Μερικές φορές, οι πύλες αυτές φρουρούνται
συμβολικά ή πραγματικά, ώστε να αποτελούν ένα σημείο ελέγχου για όσους θέλουν να
εισέλθουν στο κτίριο, καθώς συνήθως πρέπει να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις.
Κατά την παραμονή τους σε ένα δημόσιο κτίριο, οι χρήστες του πρέπει να το
σέβονται, όπως και τους άλλους χρήστες που βρίσκονται σε αυτό και να υπακούν σε
μια σειρά κανόνες, που υπάρχουν για
να διευκολύνουν τη συνύπαρξή τους και την ομαλή διεξαγωγή των υποθέσεών τους.
Είναι όμως σημαντικό να ειπωθεί ότι η πύλη είναι διπλής κατεύθυνσης και, όπως
κάποιος μπορεί να μπει στο δημόσιο κτίριο, κανείς δε του απαγορεύει να βγει από αυτό. Υπάρχουν και
περιπτώσεις όπου, αν παραβεί επανειλημμένα τους κανόνες και αδιαφορήσει για τις
συστάσεις που θα του γίνουν, μπορεί να εκδιωχθεί από το χώρο και να συρθεί
μέχρι την πύλη, κάτι που αποτελεί το χειρότερο δυνατό σενάριο, καθώς συνήθως
συνεπάγεται αποκλεισμό του από τις διεργασίες που γίνονται μέσα στο δημόσιο
«κτίριο» και από τις αποφάσεις που παίρνονται εκεί.
Αυτοί οι συμβολισμοί αποτελούν τα βασικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος,
(αναπόσπαστο;) μέρος του οποίου είναι και η Ελλάδα. Οι «μηχανικοί», οι
πρωτεργάτες το ονειρεύτηκαν και το σχεδίασαν, προσπαθώντας να λάβουν υπόψη
όλους τους πόρους που είχαν στη διάθεσή τους, χιλιάδες «εργοδηγοί» και
«εργάτες» δούλεψαν και δουλεύουν πάνω σε αυτό καθημερινά, είναι μια σημαντική
παρουσία σε διεθνές επίπεδο που έχει εμπνεύσει ανάλογες προσπάθειες σε όλο τον
πλανήτη, εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες των «χρηστών» του, στέκεται (ή
τουλάχιστον προσπαθεί να σταθεί) αγέρωχο στις ταραγμένες μέρες και έχει
φτιαχτεί για να διατηρηθεί ως σύνολο, έστω και αν κάποια επιμέρους κομμάτια του
αποδεικνύονται δυσλειτουργικά ή παρωχημένα και αντικαθίστανται από νεώτερα
στοιχεία και θεσμούς, καλύτερα προσαρμοσμένους στο σημερινό περιβάλλον.
Οι χώρες που συμμετέχουν σε αυτό, έχουν εισέλθει μέσα στην «πύλη» της
Ευρώπης και βρίσκονται σε ένα κοινό δημόσιο χώρο με σκοπό να πάρουν αποφάσεις
για την κοινή τους ευημερία συμμετέχοντας ισότιμα στην προσπάθεια και έχοντας
αναγνωρίσει τις κοινές συνισταμένες
τους, δημοκρατία, ελευθερία, ανοιχτή κοινωνία, ανεκτικότητα αλλά όχι ασυδοσία,
ελεύθερη αγορά-ελευθερία κίνησης κεφαλαίων και εργασίας, ελευθερία σκέψης και
λόγου (ξανά όχι ασυδοσία). Για να διαβούν αυτή την πύλη προς το κοινό τους
μέλλον έχουν περάσει από τη «φρουρά», μια σειρά διαδικασιών και κριτηρίων που διασφαλίζουν ότι έχουν τουλάχιστον
μια κοινή βάση κατανόησης και κοινούς στόχους, ενώ ταυτόχρονα έχουν αποδεχτεί
ότι θα σέβονται συγκεκριμένους κανόνες. Αν κάποιο από τα μέλη αποφασίσει ότι
δεν θα το κάνει, μπορεί να αποχωρίσει και αν θέλει να παραμείνει χωρίς να
σέβεται τους κοινούς κανόνες μπορεί να απομακρυνθεί με άλλα μέσα.
Υψηλός συμβολισμός και ανακάλυψη νοημάτων εκεί που δεν υπάρχουν; Ευσεβής
πόθος; Μα όλα είναι συμβολικά. Το
ίδιο το Ενιαίο Νόμισμα είναι μια συμβολική απεικόνιση του ονείρου για την πλήρη
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τα χαρτονομίσματά του (που παραδοσιακά απεικονίζουν
σημαντικά πρόσωπα και ιδέες των κρατών που τα εκδίδουν) δε θα μπορούσαν να
αποδώσουν καλύτερα οπτικά τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής ιδέας.
Κάθε χαρτονόμισμα του Ευρώ είναι και ένας
χάρτης του που ήταν η Ευρώπη, που είναι σήμερα και που ελπίζει να πάει.
Είναι ένας χάρτης για το που ήταν η Ελλάδα και που το υγιώς σκεπτόμενο κομμάτι
της ελληνικής κοινωνίας (πολύ μεγαλύτερο από όσο πιστεύουμε) ελπίζει ότι θα
βρίσκεται και τα επόμενα χρόνια. «Το Ευρώ δεν είναι φετίχ», είναι κατάκτηση,
απόδειξη ενός μακρού δρόμου που διανύθηκε και ταυτόχρονα όραμα για το μέλλον.
Ίσως για αυτό ακριβώς ένα ολόκληρο σύμπλεγμα ατόμων, συντεχνιών, θεσμών και
ομάδων που φοβούνται το μέλλον, φοβούνται και δαιμονοποιούν το Ευρώ, γιατί σε
αυτό βλέπουν όλα τα προνόμια και τα «κεκτημένα» που κινδυνεύουν να χάσουν. Και
αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που το Ευρώ είναι το μεγαλύτερο όπλο στη μάχη
εναντίον του παλαιού, του φθαρμένου, του παραλόγου.
«Λεφτά της Μονόπολης»; Μάλλον καλύτερα: Χάρτης του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.
Το παρόν κείμενο γράφτηκε για το διαγωνισμό κειμένου "Moving Greece Forward" του Ιδρύματος Friedrich Naumann (Friedrich-Naumann-Stiftung für die Freiheit), που διεξήχθει το Μάιο του 2015
